Adres
Stare Miasto
Warszawa
Mazowieckie
Warszawa
00-272
Poland
Stare Miasto zostało założone na skarpie, nad brzegiem dopływu Wisły – rzeczki Kamionki, obok zamku książąt mazowieckich wzniesionego kilka lat wcześniej w miejscu najstarszej części obecnego Zamku Królewskiego, na północ od wsi Warszawa.
Jego początki sięgają XIII wieku. Wtedy otoczone było wałem ziemnym, który pod koniec XIV wieku został zastąpiony murem obronnym. Ciągnął się on od skarpy wiślanej na zachód, wzdłuż dzisiejszej ulicy Podwale do Piekarskiej, następnie obok kościoła św. Marcina aż do zamku. Uważa się, że założycielem miasta był Bolesław II, książę mazowiecki i płocki. Z uwagi na korzystne położenie, na szlaku handlowym znad Morza Czarnego ku Bałtykowi, osiedlili się w Starej Warszawie głównie bogaci kupcy. Szczątki warszawskiego odcinka owej drogi handlowej to dzisiejsza ulica Świętojańska, Rynku i Nowomiejska. W środku miasta znajdował się plac w kształcie prostokąta, przy którym zamieszkało 40 najbogatszych osadników. Każdy miał działkę o szerokości 9 m i długości 35 m. Taki kształt parceli zapewniał pomieszczenie na niewielkim terenie znacznej liczby przylegających do siebie domów. Kamieniczki były wąskie, jedno lub dwupiętrowe, ze stromymi schodami i dwuspadowymi dachami. Początkowo były drewniane, ale po pożarach w latach 1374, 1384, 1478, przybywało murowanych (w 1564 było ich 486). W 1607, po kolejnym wielkim pożarze, został wydany zakaz budowania w obrębie murów obronnych drewnianych domów (w XVII wieku wszystkie zabudowania Starego Miasta były już murowane). Całe miasto miało powierzchnię ok. 10 ha, dwa place targowe (przy Rynku i przy Szerokim Dunaju), 12 ulic i około 170 domów. Kiedy książę Janusz w 1413 zdecydował o ustanowieniu Starej Warszawy swoją główną siedzibą, a zarazem stolicą księstwa mazowieckiego, rozpoczął się intensywny rozwój grodu. Miasto otrzymało podwójną linię murów, zbudowano baszty i wykopano fosę. Do środka można było się dostać jedną z dwóch bram, Krakowską (Dworzan) i Nowomiejską lub od strony Wisły furtkami dla pieszych znajdującymi się u wylotu dzisiejszej ulicy Celnej i Kamiennych Schodków. W okolicy Bramy Krakowskiej stał budynek zwany Dworem Wielkim (obecnie to najstarsza część Zamku Królewskiego) będący siedzibą księcia. Budowla z dużym dziedzińcem otoczona była dodatkowym murem. W pobliżu na przedłużeniu ulicy Grodzkiej (dziś Świętojańska) znajdowały się budynki mieszczące sąd i kancelarię grodzką, tzw. szopę. Oprócz kościoła św. Jana podniesionego do rangi kolegiaty, mieszkańcy mieli również do dyspozycji kościół św. Marcina, szpital pw. św. Ducha (dla ubogich starców), dwa cmentarze oraz łaźnię przy Bramie Nowomiejskiej. W Wieży Marszałkowskiej urządzono więzienie.
Po przeniesieniu stolicy Polski przez Zygmunta III Wazę do Warszawy Stare Miasto zyskało zbiorniki wody pitnej i połączony z nimi drewniany system wodociągowy uniezależniający mieszkańców od dostępności Wisły. Wznoszone były coraz bardziej okazałe kamienice, które należały, zwłaszcza te przy Rynku i ulicy Świętojańskiej, do zamożnych kupców i patrycjatu. Rynek stanowił centrum handlu towarami luksusowymi. Swoje produkty sprzedawali tu kupcy krajowi i cudzoziemcy. Towary kupowała szlachta przybywająca z różnych terenów kraju na sejmy i elekcje. Architektura Starego Miasta zmieniała się na przestrzeni wieków wraz ze zmieniającymi się stylami w sztuce. Pierwsze średniowieczne kamienice budowane były w stylu gotyckim, za czasów Zygmunta Augusta domy, odnawiane czy odbudowywane po klęskach żywiołowych, miały charakter renesansowy. Na początku XVII wieku kamienice zyskały barwne tynki i barokowe zdobienia.
Ważniejsze zabytki:
- Zamek Królewski, pierwotnie gotycki zbudowany przez książąt mazowieckich, przebudowy: renesansowa z lat 1569–1572 (Giovanni Battista di Quadro), wczesnobarokowa z 1599–1619 związana z przeniesieniem stolicy do Warszawy (Giovanni Trevano), rokokowa z lat 1741–1746 (Gaetano Chiaveri, J. K. Knöffel i K. F. Pöppelman), wnętrza z końca XVIII wieku (Dominik Merlini i Jan Chrystian Kamsetzer)
- Katedra św. Jana – powstała na przełomie XIII/XIV w. jako kolegiata, przebudowywana w następnych wiekach – po raz ostatni w XIX w. w stylu neogotyckim przez A. Idźkowskiego. Zniszczona w 1944, odbudowana w stylu nawiązującym do gotyckiego wg projektu Jana Zachwatowicza. W podziemiach groby ostatnich książąt mazowieckich, Henryka Sienkiewicza oraz pierwszego prezydenta Polski Gabriela Narutowicza. Miejsce koronacji królów Polski: Stanisława Leszczyńskiego (1704) i Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764)
- Kościół Jezuitów 1608–1626, manierystyczny z kopułą nad prezbiterium, po wojnie odbudowany. Wewnątrz obraz Najświętszej Panny Łaskawej z połowy XVII w. oraz portalowy nagrobek symboliczny Jana Tarły, jednego z fundatorów Collegium Nobilium, dłuta Jana Jerzego Plerscha z 1753, zniszczony w 1944, zrekostruowany w 2010.
- Kolegium jezuickie, powstałe w XVII-XVIII w. z połączonych kamienic Kanonia – zaułek na tyłach katedry św. Jana
- Kościół poaugustiański św. Marcina i klasztor fundowany w 1353, przebudowany w XVII i XVIII w. (m.in. Karol Bay).
- Zespół murów miejskich z barbakanem.
Galeria zdjęć z 2009 i 2001 roku.
